Glæpamenn á beit í bönkunum!

Eins og áður hefur komið fram þá eru lærdómar fyrri bankakreppa meðal annars þeir að:

• Fólk með vafasama fortíð sækist alltaf til áhrifa í bönkunum.

• Aldrei má slaka á reglum um mat á tryggingum og útlánaáhættu.

• Engir viðskiptavinir mega njóta forgangs,

• Innherjaviðskipti eru einstaklega hættuleg afkomu banka.

• Þar sem innherjaviðskipti eru til staðar fylgja oftast önnur brot á starfsreglum.
                                                       (Sjá bls. 14 og 37 í 8. bd. Rannsóknarskýrslunnar)

Við einkavæðingu bankanna var þessi reynsla sögunnar gersamlega hundsuð. Þegar farið er ofan í kjölinn á einkavæðingarferlinu í kringum Landsbankann og Búnaðarbankann er það líka nokkuð borðleggjandi að þar var eitthvað annað sem réði ferðinni en ráðdeild og gætni. „Það er auðvitað siðferðileg ábyrgð þeirra sem fara með völdin að meta hvað er almenningi og samfélaginu fyrir bestu þegar svona stórir eignarhlutar eru seldir“ (8. bd. bls. 24)

En ríkisstjórn Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar virtu slíkar faglegar siðferðisskyldur að vettugi í flokksmiðuðu valdatafli um bankana eins og eftirfarandi tilvitnun í Valgerði Sverrisdóttur vitnar m.a. um:

Ja, hann [Davíð Oddsson] vildi bara að þetta væri svona [að aðeins Landsbankinn væri auglýstur] og ég vildi að þetta væri hinsegin og hafði vinninginn og þótti það nú ekki leiðinlegt. (8.bd. bls. 25) 

Það er fyrrnefnd ríkisstjórn sem ber höfuðábyrgð á því hverjum hún seldi hlut í bönkunum og hve stór hann varð en vissulega getur Fjármálaeftirlitið ekki skorist undan ábyrgðinni að hafa í reynd tekið þátt í að sniðganga nýsamþykkt lög um fjármálafyrirtæki (sbr. 8. bd. bls. 24)

Eins og kemur fram á bls. 21-31 í 8. bindi Rannsóknarskýrslunnar, og tekið er saman hér, uppfylltu umsækjendurnir um kaup á eignarhlutum í Landsbanka og Búnaðarbanka kröfurnar hróplega illa sem gerðar eru til  slíkra varðandi hæfi samkvæmt 42. gr. laga um fjármálafyrirtækja. Það var í höndum Fjármálaeftirlitsins að fara yfir umsækjendur og hvernig þeir stæðust þessar hæfniskröfur. Ef allt hefði verið með felldu hefði bæði Samson- og S-hópurinn verið útilokaðir frá öllum bankarekstri.

Ef faglegar forsendur hefðu verið lagðar til grundvallar þá hefði þáverandi ríkisstjórn líka gefið Fjármálaeftirlitinu svigrúm til að meta hæfni einstaklinganna sem mynduðu þessa hópa áður en þeir gengu frá kaupsamningunum við þá. Það var hins vegar ekki gert (sjá bls. 22 og 26 í 8. bd.) Þeir sem eignuðust bankanna voru margir virkir á örðum sviðum viðskipta- og atvinnulífs og gjarnan í samkeppni við aðra aðila á þessum markaði.

Eignaraðild Samson- og S-hópsins að bönkunum opnaði þeim leið að upplýsingum og þekkingu á öllum viðskiptavinum þeirra; samkeppnisaðilunum líka! Fjármálaeftirlitið gerði „heiðarlega“ tilraun til að koma í veg fyrir að þeir vafasömu einstaklingar sem komust yfir bankanna myndu misnota sér aðstöðuna með tilmælum um að starfsreglum varðandi bankaráðin yrði breytt. Helstu atriði þessara tilmæla eru eftirtalin: 

1.      Bankaráðsmenn fái upplýsingar einungis í gegnum bankaráð.

2.      Þeir taki ekki þátt í meðferð mála sem varða eigin hagsmuni.

3.      Starfsmenn veiti þeim ekki upplýsingar um viðskiptamenn bankans.

4.      Innri endurskoðandi fari reglulega yfir fyrirgreiðslu til bankaráðsmanna og aðila sem tengjast þeim.

5.      Tryggð verði upplýsingagjöf um venslaða aðila.

6.      Kveðið verði á um skyldu þeirra til að upplýsa um venslaða aðila. (sbr. 8. bd. bls. 38)

Sem dæmi um frjálslega túlkun á þessum tilmælum Fjármálaeftirlitsins nefna höfundar 8. bindisins þá staðreynd að Björgólfur Guðmundsson, bankaráðsformaður og einn aðaleigandi Landsbankans, var með skrifstofu á milli bankastjóranna í höfuðstöðvum bankans. (sbr. 8. bd. bls. 38)

Sú staðreynd að stærstu eigendur bankanna voru jafnframt í hópi stærstu lántakanda þeirra er hins vegar alvarlegasta atriðið í þessu öllu saman! Hér að neðan er tafla sem ég efast um að sé tæmandi enda ljóst að eigendurnir skýldu sér gjarnan á bak við alls konar eignarhalds- og dótturfélög til að skapa aðstæður fyrir „áhættulausan hagnað“ (8. bd. bls. 45 (leturbreytingar eru mínar) sér til handa.

Töfluna byggi ég á á bls. 38-39 í 8. bindi Rannsóknarskýrslunnar og bls. 209-239 í 2. bindi.

	Glitnir	Kaupþing	Landsbanki
	Gaumur	Robert Tchenguiz	Björgólfur Thor Björgólfsson
	Landic Property	Exista	Björgólfur Guðmundsson
	Stoðir (áður FL Group)
Samtals	199.000.000,-	526.600.000,-	231.900.000,-

Ég vek athygli á því að á blaðsíðunum, sem ég vísa í, í 2. bindinu er að finna tölur um það hvað hver ofangreindra aðila fékk í milljörðum króna í bönkunum sem þeir áttu sjálfir stóran eignarhlut í en þar kemur líka fram að þeir nýttu hina bankana ásamt Straumi, SPRON og Sparisjóðabankanum til að dæla út úr þeim peningum í eigin þágu.

Taflan hér að ofan sýnir óhemjumiklar fyrirgreiðslur allra bankana til eigenda sinna. Þegar betur er að gáð eru líka áberandi vensl á milli stærstu lántakendanna í hverjum banka. Skilgreiningin á venslum í þessu samhengi eru þau að: „Ef líkur eru á að greiðsluvandi hjá einum hafi áhrif á annan eru þeir tengdir saman í greiningu bankanna.“ (8. bd. bls. 39 (leturbreytingar eru mínar) Áður en lengra er haldið er rétt að taka það fram að „markmið reglna um tengda aðila er fyrst og fremst að gæta hagsmuna bankans, takmarka kerfislega áhættu og gæta þannig almannahagsmuna!“ (8. bd. bls. 39 (leturbreytingar eru mínar svo og upphrópunarmerkið)

Tengslin á milli Björgólfsfeðga eru augljósust þannig að ég ætla að byrja á þeim.

Heildaráhættuskuldbindingar þeirra feðga í gegnum íslensku bankana og aðrar lánastofnanir nema 2.909.100.000,-  (sjá bls. 217, 227 og 233 í 2. bd). Áhættuskuldbindingar Eimskips og tengdra félaga er tekin með í þessa tölu enda Björgólfur Guðmundsson eigandi eins þeirra félaga sem var eigandi eins fjárfestingafélagins sem var hluthafi í Eimskip. Með öðrum orðum þá átti Björgólfur eldri Ólafsfell ehf sem átti Hansa ehf sem var eigandi Grettis ehf sem var hluthafi í Eimskip.

Það vekur athygli að í tilviki þessara feðga voru faðir og sonur ekki flokkaðir sem tengdir aðilar í Landsbankanum. Sigurjón Þ. Árnason segir að það hafi aldrei verið nokkur umræða um að tengja þá tvo saman. Hann segir líka að það hafi aldrei komið fram nein athugasemd frá Fjármálaeftirlitinu né öðrum yfirvöldum hvað tengsl þeirra tveggja varðar.

„Enda er það þannig að annar er farinn á hausinn en hinn ekki, og það gat gengið í báðar áttir. Og bíddu, við skulum fara eftir því, við, þessi skilgreining er búin til vegna þess að menn upplifa þá algjörlega sem sitt hvora, það er þannig. Þú upplifir þá alveg sem algjörlega sitt hvað.“ (8. bd. bls 39 (bein tilvitnun í Sigurjón Þ. Árnason))

Heildaráhættuskuldbindingar Roberts Tchenguizs og Exista, þar sem hann var stjórnarformaður frá mars 2007, í gegnum íslensku bankana og aðrar lánastofnanir nema 4.037.000.000,-  (sjá bls. 209 og 214 í 2. bd). Þrátt fyrir að Robert Tchenguiz hafi verið stjórnarformaður Exista þá voru þeir ekki flokkaðir sem tengdir aðilar hjá Kaupþingi. (sbr. 8. bd. bls. 39)

Miðað við Rannsóknarskýrsluna eru engin lán skráð á nöfn hjónanna, Jóns Ásgeirs Jóhannessonar og Ingibjörgu Stefaníu Pálmadóttur, í gegnum íslensku bankana og aðrar lánastofnanir. Heildaráhættuskuldbindingar félaganna Gaums, Landic Propertys og Stoða (FL Group) eru hins vegar 3.038.100.000,-  (sjá bls. 211, 220 og 231 í 2. bd).

Þessi eignarhaldsfélög skiptast þannig á milli hjónanna að Jón Ásgeir var stærsti eigandi Gaums og stjórnarformaður Stoða ehf fram til vors 2008 en þá tók eiginkona hans, Ingibjörg Stefanía Pálmadóttir, við stjórnarformennskunni. Hún var annar stærsti hluthafinn í Landic Propertys á eftir Stoðum hf og sat í stjórn þess. Í Glitni voru félög sem hún tengdist ekki tengd við félög í eigu eiginmannsins. (sbr. 8. bd. bls. 39)

Ef tölurnar yfir lán ofangreindra eru lagðar saman þá er heildaráhættuskuldbindingar (öðru nafni lánum af ýmsu tagi) þessara einstaklinga hjá Glitni, Kaupþingi, Landsbanka, Straumi, SPRON og Sparisjóðabankanum: 9.994.200.000,-!

Þessi dæmi sýna hvernig gildandi reglur um bankastarfsemi voru túlkaðar stærstu eigendum þeirra í hag með það að markmiði að „auka möguleika [þeirra] á lánum fremur en að tryggja hagsmuni bankanna.“(8. bd. bls. 39)

Eins og áður sagði þá ber ríkisstjórn þeirra Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar höfuðábyrgð á því hverjir fengu að hreiðra um sig í bönkunum með þeim afleiðingum sem við öll þekkjum en Fjármálaeftirlitið getur heldur ekki hvítþvegið hendur sínar af ábyrgðinni. Það er nefnilega einu sinni hlutverk eftirlitsins að fylgjast með því sem fram fer á íslenskum fjármálamarkaði.

Ef í ljós kemur að eftirlitsskyldur aðili fylgir ekki lögum og/eða reglum um stórar áhættur skal Fjármálaeftirlitið samkvæmt 1. mgr. 10 gr. laga nr. 87/1998 krefjast þess að úr sé bætt innan hæfilegs frests. Jafnvel þótt ekki sé ljóst að um skýrt brot gegn reglunum sé að ræða þá skal Fjármálaeftirlitið samkvæmt 2. mgr. 10 gr. sömu laga gera athugasemdir ef það telur „hag eða rekstur eftirlitsskylds aðila að öðru leyti óheilbrigðan og brjóta í bága við eðlilega viðskiptahætti“. (2. bd. bls. 120 (leturbreytingar eru mínar)

Hér að ofan er vísað til laga um opinbert eftirlit með fjármálastarfsemi en það er kunnara en frá því þurfi að segja að Fjármálaeftirlitið virkaði alls ekki sem sá eftirlitsaðili sem þessi lög gera ráð fyrir. Afskiptaleysi þess var svo himinhrópandi að það er ekki hægt að láta sér detta annað í hug en afskiptaleysið hafi verið meðvitað nema við gerum ráð fyrir því að þar hafi farið fram skipulögð hálfvitavæðing hvað varðar starfsmannaval.

Í þessu samhengi þykir mér ástæða til að benda á ræðu sem forstjóri Fjármálaeftirlitsins, Jónas Fr. Jónsson, hélt á fundi hjá Félagi um fjárfestatengsl sem haldinn var 15. janúar 2008. Þar ræddi Jónas um afkomu og helstu áhættuþætti í starfsemi fjármálafyrirtækja og sagði m.a. þetta:

„Eiginfjárhlutföll bankanna eru sterk og þau geta staðið af sér veruleg áföll. Flestir þættir útlánaáhættu eru ágætlega dreifðir og markaðsáhættu er mætt með hærra eiginfjárhlutfalli og virkri stýringu. Veðköll og tryggingaþekja bankanna vegna hlutabréfalána sýna að verkferlar þeirra eru virkir og þeir hafa almennt gætt þess að taka tryggingar vegna slíkra lána.“ (Sjá hér)

Er nema eðlilegt að maður spyrji sig hvers vegna þessi maður var ráðinn í Fjármálaeftirlitið?! og á hvaða forsendum hann var gerður að forstjóra þess?? Mér þætti líka eðlilegt að sá sem ber ábyrgð á ráðningu hans og frama innan eftirlitsins svari fyrir hana og útskýri hverra hagmuna hann ætlaði Jónasi var að verja.

Til enn frekari áréttingar á þeirri ábyrgð sem Fjármálaeftirlitið ber á núverandi stöðu í íslensku efnahagslífi ætla ég að enda þetta á tilvitnun í Rannsóknarskýrsluna um valdheimildir þess.

Fjármálaeftirlitið getur gripið til víðtækra valdheimilda í tengslum [við] framkvæmd eftirlits með stórum áhættum. Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga nr. 87/1998 er eftirlitsskyldum aðilum skylt að veita Fjármálaeftirlitinu aðgang að „öllu bókhaldi sínu, fundargerðum, skjölum og öðrum gögnum í vörslu þeirrar er varða starfsemina sem Fjármálaeftirlitið telur nauðsynlegan.“ Samkvæmt sama ákvæði getur Fjármálaeftirlitið gert vettvangskannanir eða óskað upplýsinga „á þann hátt og svo oft sem það telur þörf á.“

Samkvæmt 3. mgr, 9. gr. sömu laga er einstaklingum skylt að láta Fjármálaeftirlitinu í té allar upplýsingar og gögn sem það telur nauðsynleg. Ekki skiptir máli í því sambandi hvort upplýsingarnar varða þann aðila sem beiðninni er beint til eða þau skipti annarra aðila við hann er hann getur veitt upplýsingar um og varða athuganir og eftirlit Fjármálaeftirlitsins.

Sérstaklega er tekið fram í síðastnefndu ákvæði að lagaákvæði um þagnarskyldu takmarki ekki skyldur til þess að veita upplýsingar og aðgang að gögnum. Samkvæmt þessu er ljóst að Fjármálaeftirlitið getur kallað eftir þeim upplýsingum um nauðsynlegar eru til að meta hvort farið hafi verið eftir reglum um stórar áhættur. (2. bd. bls. 120 (leturbreytingar eru mínar)

                                                                                                                                        RS

Athugasemdir

[Jóna Kolbrún Garðarsdóttir, 3.9.2010 kl. 01:20]

Já margir undruðust þegar Björgólfur Guðmundsson fékk að kaupa landsbankann.  Það var eins og Hafskipsmálið hefði aldrei komið upp. 

[Rakel Sigurgeirsdóttir, 3.9.2010 kl. 03:03]

Mér finnst allar þessar tölur í sambandi við laun bankastjóranna í þessum bönkum svo og lánin sem eigendur þeirra veittu sjálfum sér og öðrum innan bankaklíkunnar svo stjarnfræðilegar að minnir á eitthvað allt annað en eðlilega bankastarfsemi. Það fyrsta sem kemur í hugann er mafía!