Ráðherrarnir fyrstir til að brjóta lögin um einkavæðinguna!

Það er virkilega forvitnilegt að rýna ofan í samantekt Rannsóknarskýrslunnar á einkavæðingarferli bankanna, einkum Landsbanka og Búnaðarbanka, en það verður að viðurkennast að það er ekki síður dapurlegt.

Eins og fólk rekur e.t.v. minni til voru samþykkt lög frá Alþingi um stofnun hlutafélaga um þessa banka vorið 1997. Mig langar sérstaklega til að vekja athygli á eftirfarandi:

IV. KAFLI
Ríkisábyrgð á innlánum og lántökum.
13. gr.

Ríkissjóður ber ábyrgð á öllum innlendum og erlendum skuldbindingum Landsbanka Íslands og Búnaðarbanka Íslands sem stofnað er til áður en rekstur hlutaðeigandi ríkisviðskiptabanka er yfirtekinn af Landsbanka Íslands hf. eða Búnaðarbanka Íslands hf. Ábyrgð ríkissjóðs er eins og til hennar er stofnað og gildir uns viðkomandi skuldbinding er að fullu efnd. Um ábyrgð ríkissjóðs á innstæðum fer þó skv. 2. mgr. og um ábyrgð ríkissjóðs á lífeyrisskuldbindingum ríkisviðskiptabankanna fer skv. 11. gr. laga þessara.

Ábyrgð ríkissjóðs á innstæðum fellur niður við yfirtöku hlutafélagsbankanna á ríkisviðskiptabönkunum. Þó ber ríkissjóður ábyrgð á bundnum innstæðum hafi þær verið lagðar inn fyrir yfirtöku hlutafélagsbankanna á ríkisviðskiptabönkunum. Ríkisábyrgðin fellur niður þegar viðkomandi innstæða er laus til útborgunar að loknum binditíma.

Ríkissjóður ber ekki ábyrgð á skuldbindingum Landsbanka Íslands hf. og Búnaðarbanka Íslands hf. umfram það sem kveðið er á um í lögum þessum og í hlutafélagalögum. (Sjá hér (leturbreytingar eru mínar))

Það sem mér þykir sérstaklega athyglisvert við þessa lagagrein er það að mér sýnist að það megi túlka hana bæði út og suður. En það er ekkert nýtt þegar íslensk lög eru annars vegar, því miður. Það er heldur ekkert nýtt að þó lagaákvæðin séu skýr þá eru þau gjarnan túlkuð rúmt.

Þetta á t.d. um 42. grein laga um fjármálafyrirtæki (Sjá hér). Greinin er skýr en það er ljóst að nefndirnar, sem var komið á laggirnar til að annast þetta ferli, auk aðrir hlutaðeigandi, s.s. Fjármálaeftirlitið og stjórnvöld, fóru lítið eftir þeim lagarömmum sem voru settir utan um einkavæðingarferlið. Þetta kemur skýrt fram í Skýrslunni þar sem segir m.a. um þetta ferli:

Frásagnir þeirra sem komu að einkavæðingunni sýna hvernig ítrekað var farið á svig við vandaða starfshætti. Skýrum verklagsreglum er ætlað að tryggja vönduð vinnubrögð, gegnsætt ferli og aga þá sem taka þátt í ferlinu. Þær gera þó lítið gagn nema eftir þeim sé farið. Þrátt yfir yfirlýstan vilja í upphafi til að vanda til verka við einkavæðinguna voru þær reglur sem Alþingi setti um einkavæðinguna opnar og gáfu stjórnvöldum möguleika á að haga málum eftir eigin höfði. Afleiðingarnar voru þær að ferlið var ekki gegnsætt sem hefur gefið tilefni til tortryggni og grunsemda um að mikilvægum upplýsingum hafi verið leynt eða pólitísk sjónarmið hafi ráðið ferðinni. (8. bd.  bls. 21(leturbreytingar eru mínar))

Einkavæðing Landsbankans og Búnaðarbankans gengu í gegn árið 2003 að því er virðist undir öflugri handstýringu Davíðs Oddssonar og Halldórs Ásgrímssonar enda kosningar í nánd. Það skín í gegn um allt þetta einkavæðingarferli að það hafi frekar verið unnið af kappi en hyggjuviti og forsjá. Viss atriði benda líka hreinlega til þess að framangreindar skonnortur hinna pólitísku sjóa þessa tíma hafi hreinlega komið sínum bankanum hvor í krumlurnar á stjórnmálalegum jábræðrum sínum.

Í atganginum brjóta þeir ekki aðeins vafasömum einstaklingum leið inn í tvo stærstu bankana heldur brjóta þeir nýsamþykkt lög um fjármálafyrirtæki og ekki bara einu sinni heldur tvisvar. Lítum fyrst á lögbrotið síðan lagagreinina: 

• Ríkisstjórnin semur við Samson eignarhaldsfélag ehf. 18. október 2002 um kaup á Landsbankanum en undirritun kaupsamningsins fór fram við hátíðlega athöfn í Þjóðmenningarhúsinu á gamlársdag það sama ár. Skýrsla Fjármálaeftirlitsins um Samson hópinn er hins vegar ekki dagsett fyrr en 3. febrúar 2003. (sbr. 8. bd. Rannsóknarskýrslunnar bls. 22)

• Samkomulagið við S-hópinn um kaup á Búnaðarbankanum var undirritað 16. janúar 2003 en mat Fjármálaeftirlitsins á hópnum ekki fyrr en 17. mars 2003. (sbr. 8. bd. bls. 26)

Þetta stangast fullkomlega á við lög um fjármálafyrirtæki sem voru samþykkt á Alþingi 20. desember 2002. Þar segir í 42. gr. um mat á hæfi umsækjanda: „Fjármálaeftirlitið leggur mat á hvort umsækjandi sé hæfur til að eiga eignarhlutinn með tilliti til heilbrigðs og trausts reksturs fjármálafyrirtækis.“ (Sjá hér) Miðað við dagsetningarnar hér að ofan þá er ljóst að þáverandi ríkisstjórn gaf Fjármálaeftirlitinu ekkert svigrúm til að vinna á grundvelli nýsamþykktra laga. Það fer heldur varla nokkuð á milli mála að með undirritun samnings við þessa hópa þá brýtur ríkisstjórnin gegn þessum lögum.

Hér að neðan er yfirlit yfir þá þætti sem á að hafa til viðmiðunar við mat á hæfi umsækjanda skv. 42. gr. laga um fjármálafyrirtæki með samanburði á því hvernig Samson- og S-hópurinn uppfylla skilyrðin. Ég vek athygli á því að lögin má nálgast hér en auk þess má finna þessa grein á bls. 21. í 8. bd. Samantektina á því hvernig kaupendur Landsbankans og Búnaðarbankans uppfylla skilyrðin, sem þar eru sett fram, er að finna á bls. 22-30 í 8. bindi Rannsóknarskýrslunnar.

Mat á hæfi umsækjanda skv. 42. gr. laga nr. 161/2002	Landsbankinn Samson-hópurinn	Búnaðarbankinn S-hópurinn
Við mat á hæfi umsækjanda skal m.a. höfð hliðsjón af eftirfarandi:
1. Fjárhagsstöðu	Eingöngu yfirlýsing um fjárhagsstöðu þar sem kom fram að hlutfall eigin fjárs yrði um 30% Fengu 2/3 af kaupverðinu að láni hjá Landsbankanum	Afar óljósar upplýsingar Landsbankinn lánaði fyrir stórum hluta kaupverðsins
2. Þekkingu og reynslu	Enginn úr hópi Samsonar hafði reynslu af rekstri fjármálafyrirtækja	Enginn í hópnum hafði reynslu af alþjóðlegri bankastarfsemi
3. Hvort eignarhald hans skapar hættu á hagsmuna-árekstrum á fjármálamarkaði	Eins og síðar kom í ljós urðu þau umtalsverð	Hagsmunaárekstrar voru fyrir hendi frá upphafi þar sem VÍS átti tvöfalda aðkomu að tilboðinu (sjá bls. 28 í 8. bd.)
4. Stærð þess hlutar eða atkvæðisréttur sem umsækjandi hyggst fjárfesta í	Eignuðust nánast helminginn í bankanum => full yfirráð yfir starfsemi hans	Eignuðust nánast helminginn í bankanum(45%) => full yfirráð yfir starfsemi hans
5. Hvort ætla megi að eignarhald umsækjanda muni torvelda eftirlit með hlutaðeigandi fjármála-fyrirtæki. Við mat á því skal m.a. horft til fyrri samskipta umsækjanda við Fjármálaeftirlitið og önnur stjórnvöld.	Hafskipsmálið	Alltaf verið eitthvað loðið í sambandi við það hver/hverjir eignuðust bankann. (Sjá bls. 28 og 29 í 8. bd)
6. Hvort umsækjandi hafi gefið Fjármálaeftirlitinu umbeðnar upplýsingar ásamt fylgigögnum og hvort þær hafi reynst réttar	Skýrsla Fjármálaeftirlitsins var gefin út þremur og hálfum mánuði eftir að ríkisstjórnin undirritaði samning við hópinn	Skýrsla Fjármálaeftirlitsins var gefin út tveimur mánuðum eftir að ríkisstjórnin undirritaði samning við hópinn
7. Refsingum sem umsækjandi hefur verið dæmdur til að sæta og hvort hann sæti rannsókn	Hafskipsmálið og þrálátur orðrómur um tengsl feðganna við rússnesku mafíuna

Það er nöturleg staðreynd að þeir sem eignuðust fjármálafyrirtækin: Landsbanka, Búnaðarbanka, Kaupþing, Glitni og Fjárfestingabanka atvinnulífsins voru íslenskir kaupsýslumenn með litla reynslu og þekkingu af alþjóðlegri fjármálastarfsemi. Nýju eigendurnir „áttu ekki aðeins stóran hlut í bönkunum heldur nánast helming þeirra sem í reynd þýddi fullkomin yfirráð yfir starfseminni. Að auki áttu eigendurnir eftir að verða fyrirferðarmiklir í íslensku atvinnulífi og beita bönkunum óspart í eigin fjármálagjörningum.“ (8. bd. bls. 31 (leturbreytingar eru mínar)

                                                                                                                                        RS

Athugasemdir

[Lísa Björk Ingólfsdóttir, 2.9.2010 kl. 09:15]

Þetta er ömurleg og nöturleg lesning. Ég tala nú ekki um þegar horft er til þess að núverandi ríkisstjórn hefur lítið gert annað en að styðja frekar við bakið á þessum fjármálastofnunum meðan hundruðir fjölskyldna verða væntanlega bornar út úr húsnæðum sínum vegna þessa á næstu mánuðum - þar sem ríkisstjórn lofaði að ekki yrðu frekari hömlur á því eftir 1. október skv. yfirlýsingu til IMF.

[Sigþrúður Þorfinnsdóttir, 2.9.2010 kl. 10:33]

Það er líka alveg ótrúlegt að lesa staðlaðar matsyfirlýsingar Fjármálaeftirlitsins á hæfi nýju eigendanna. Ekki var farið eftir reglum þar og ljóst að Fjármálaeftirlitið brást þar skyldum sínum.