Áhættufíkn (moral hazard)

Sterkir seðlabankar voru svar stjórnvalda við afleiðingum alheimskreppunnar í lok fjórða áratugs síðustu aldar. Hlutverk þeirra var að grípa inn í og vera lánveitendum til þrautavara.

Sú staðreynd að ríkisvaldið neyðist til að bjarga bönkum er þekkt í umræðu um fjármálakerfið og hlutverk seðlabanka. Hún skapar það sem kallað hefur verið freistnivanda (moral hazard) fyrir stjórnendur. Það er að þeir taka meiri áhættu en annars þar sem viðkomandi gerir ráð fyrir að einhver annar muni bera kostnaðinn ef illa fer.

Öryggisnetið getur þá virkað þannig að stjórnendur og eigendur , sem njóta hagnaðarins þegar vel gengur, telja sig vita að þeir verði gripnir í fallinu og áhættunni af starfseminni varpað yfir á aðra - þá sem ekki hafa stofnað til ábyrgðarinnar, þ.e. almenning í viðkomandi landi. (8. bls. 12)

Íslensk fjármálafyrirtæki nutu þess þegar vel gekk að Seðlabanki og ríkið höfðu heitið því að standa við bakið á þeim en afleiðingarnar af áhættusækni þeirra áttu síðar eftir að lenda á ríkisvaldinu og þar með íslenskum almenningi.

Þetta gengur þvert gegn þeirri meginkenningu um markaðinn að þar séu einstaklingar ábyrgir fyrir gjörðum sínum þar sem þeir séu að taka áhættu með eigin fjármuni en ekki annarra. Reynslan sýnir þvert á móti að rofni tengslin á milli ábyrgðar og áhættu þá fer áhættusæknin úr böndunum. (sbr. bls. 12)

Fjármálakreppur og gjaldþrot banka eru langt frá því að vera ný af nálinni heldur hafa þau verið fylgifiskur vestræns fjármálakerfis frá upphafi. Lærdómurinn sem má draga af þeim er nánast á einn veg: Ef reglur um heilbrigða starfshætti eru ekki virtar er voðinn vís! Því er ástæða til að undirstrika að það þarf að setja viðskiptalífinu lög og starfsreglur líkt og öðrum atvinnugreinum.

Slík lög eru ekki sett til þess að leggja stein í götu athafnamanna heldur til að tryggja heilbrigða starfshætti og koma í veg fyrir að stjórnendur falli í þá freistni sem óábyrg áhættusækni getur leitt þá í. (sbr. bls. 13) Að ekki sé talað um að forða almenningi frá því að sitja uppi með afleiðingarnar af óábyrgri hegðun áhættufíkilsins.

                                                                                                                                     RS