Gengdarlaus græðgin er líka heyrnarlaus

Sennilega geta allir tekið undir það að starfsemi banka verði umfram allt að byggja á trausti. Þar er alls ekki átt við að viðskiptavinir bankans treysti honum í blindni heldur hitt að starfsemi bankans sé traustsins verð og þar sé farið með þá fjármuni sem þeim er trúað fyrir á þann hátt sem eðlileg bankastarfsemi byggir á.

Það getur verið að sýn okkar á það hvað  eðlileg bankastarfsemi eigi að snúast um sé svolítið breytileg en ég reikna með að allur almenningur deili nokkuð áþekkri hugmynd hvað það varðar. Eðlileg bankastarfsemi hlýtur m.ö.o. að teljast banki sem tekur við peningum til varðveislu gegn því að hann hafi heimild til að lána einhvern hluta þeirra út. Vaxtamunurinn á milli inn- og útlána tryggir bankanum fjármagn til rekstrar.

Það er hins vegar morgunljóst að þeir sem eignuðust bankanna í kjölfar einkavæðingar þeirra í kringum síðustu aldamót sáu rekstur banka i einhverju allt örðu ljósi! Á undraverðum tíma þá höfðu þeir breytt bönkunum í fjármálafyrirtæki sem sýndu himinháar gróðatölur og stunduðu fjárfestingar bæði í fyrirtækjum og atvinnurekstri hér heima og í útlöndum. Eigendurnir blésu út bæði í samfélaginu og í fjölmiðlum og eins og Rannsóknarskýrslan leggur áherslu á þá stýrðu þeir umræðunni um það hvað þótti „eðlilegir“ viðskiptahættir banka og fjármálafyrirtækja.

Þeir hlustuðu ekki á neinar viðvaranir og útilokuðu reynslu fortíðarinnar. En það er alls ekki það alvarlegasta í þessu samhengi. Það er að hvernig eftirlitsaðilarnir og stjórnvöld  brugðust af mikilli einbeitni og festu. Þessar stofnanir máttu ekki sofa á verðinum eða líta undan þegar það hentaði. Þeim bar að fylgjast með og veita aðhald. Sagan er skýrasta dæmið um það hvaða alvarlegu afleiðingar vanræksla þessara aðila hefur í för með sér.

Eftirfarandi gátlista yfir lærdóma sögunnar er að finna í 8. bindi Rannsóknarskýrslunnar bls. 14. Ég reikna með að lesendur sjái strax að rekstur bankanna hér var (og er kannski enn?) uppskrift af gjaldþroti. Þegar skynsemin, þekkingin og menntunin bregðast þá væri óskandi að þeir sem fara með jafnstór mál og stjórnvöld bæru gæfu til að læra af reynslu fortíðarinnar.

 

Lærdómar af fyrri bankakreppum:

1. Fylgjast þarf staðfastlega með hæfni þeirra sem ráða fyrir bönkum sem eigendur og stjórnendur. Því að menn með vafasama fortíð eða kunnáttu sækjast þar til áhrifa.

 2. Aldrei má slaka á settum reglum um mat á tryggingum og útlánaáhættu, engir „forgangs“-viðskiptavinir eiga að vera til.

3. Vakandi auga þarf að hafa með þeim sem eru fundvísir á leiðir framhjá reglum, skráðum og óskráðum, í leit að hagnaði.

4. Innherjaviðskipti eru sérstaklega hættuleg afkomu banka.

5. Þar sem innherjar eru að verki fylgja oftast önnur brot á starfsreglum í kjölfarið.

6. Eftirlitsaðilar þurfa að vera vel upplýstir um allar ákvarðanir og eftirlit, bæði með kröfum umskýrslugjöf og virku eftirliti á staðnum.

7. Þekkingarskortur og sofandaháttur, ekki síst af hálfu bankaráðsmanna, eru meðal helstu orsaka áfalla í rekstri banka.

8. Séu lög og reglur varðandi rekstur og endurskoðun banka ófullnægjandi verða eftirlistaðilar að hlaupa í skarðið og vera á verði gagnvart óheilbrigðri starfssemi.

9. Mat á því hvort eigið fé sé nægilegt er ekki nóg. Athuga verður hvaða veikleikar í rekstrinum valda veikri stöðu eigin fjár.

10. Skipulag banka með mikil og margbrotin viðskipti þarf að vera skýrt með ljósum starfsreglum um ábyrgð og starfssvið hvers og eins. 

11. Ekkert er mikilvægara en að eftirlitsaðilar séu óháðir og að heimildir þeirra og geta til að knýja aðila til að fylgja settum reglum séu ótvíræðar.

                                                                                                                                                     RS

Athugasemdir

[Baldvin Björgvinsson, 29.8.2010 kl. 15:04]

úr lokaorðum 8 heftis: Vandinn er víðtækur, djúpstæður og kerfislægur.
Skýrsla vinnuhópsins um siðferði og starfshætti sýnir í hnotskurn að brýn þörf er fyrir siðvæðingu á fjölmörgum sviðum í íslensku samfélagi. Þótt margir einstaklingar hafi vissulega gerst sekir um ámælisverða hegðun og  á því þurfi að taka með viðeigandi hætti, er varasamt að einblína á þá. Frá siðferðilegu sjónarmiði er til lengri tíma litið brýnast að treysta lýðræðislega innviði samfélagsins og styrkja stjórnkerfið; bæta þarf viðskiptasiðferði,  stjórnsiði og vinnulag, efla fagmennsku og siðferðisvitund. Styrkja þarf skilyrði siðferðilegrar rökræðu meðal borgaranna um sameiginleg hagsmunamál sín. Leggja þarf áherslu á réttnefnda samfélagsábyrgð og hamla gegn sérhagsmunaöflum og þröngri einstaklingshyggju. Siðvæðing íslensks samfélags ætti einkum beinast að því að styrkja þessa þætti og það er langtímaverkefni sem krefst framlags frá fólki á öllum sviðum samfélagsins.